XLane-blogs

In de blogs die ik tot nog toe heb gemaakt was ik erg gefocust
op de chaotische omgeving, de mogelijkheid van zelfordening en de cynische,
vaak op wantrouwen, gebaseerde reacties van omstanders én machthebbers. Als ik recht wil doen aan mijn eigen ontwikkeling van de
afgelopen jaren dan zou ik ook moeten schrijven over betekenisgeving en
verbinding. O zo zachte woorden die toch heel veel met (zelf)ordening te maken
hebben.

Wim van Dinten schreef een paar jaar geleden een van mijn
favoriete boeken: Met gevoel voor realiteit (Over herkennen van betekenis bij
organiseren). Ik heb de Eburon uitgave van 2003, maar ik geloof dat er nieuwere
zijn. Fijn aan dit boek is dat het meerdere leeslinten heeft, je wordt niet
geacht het “lineair” te lezen. Sommige stukken heb ik meermalen gelezen, andere
stukken (nog) niet.

Meer dan eens heb ik Van Dinten’s casus van de brugwachter
gelezen. Hieronder geef ik een parafrase, eigenlijk meer een samenvatting. Met
uitzondering van de laatste alinea die ik wel letterlijk citeer laat ik ook de
context weg.

Een brugwachter van Rijkswaterstaat wordt gevraagd zijn werkplek te
verlaten om bij een andere brug – 5 kilometer verderop – te gaan werken. Hij kan
daar via TV-schermen en afstandsbediening meerdere bruggen bedienen, waaronder
zijn eigen brug.
De man weigert. Hij wil niet weg.
Van Dinten onderzoekt allereerst wat een brugwachter doet,
betekent. Een brugwachter – zegt diens
baas — is iemand die een taak heeft.
Hij kijkt of er een boot aankomt om – indien nodig – de brug te openen binnen
door de dienst bedachte tijden. Hij doet dat zo veilig mogelijk door te kijken
of er mensen zijn die de brug over willen. Hij zet lichten op rood en doet
bomen omlaag. Hij bedient de brug. Als de boot is gepasseerd doet hij de brug
omlaag, de bomen omhoog en zet de lichten op groen.

Voor de brugwachter ziet de wereld er heel anders uit, al
kent hij zijn taak ook. Met het bedienen van de brug regelt hij een locatie…
Hij kent de mensen die passeren. Als het kan wacht hij met het openen van de
brug tot een bekende de brug over is. Hij is met de mensen verbonden en kent
hun patronen: hij weet wanneer mensen de brug moeten passeren. Hij mist
juffrouw Jansen als ze er een dag niet is, hij weet wanneer ze te laat is. Kinderen
groeten hem, en vertellen wat ze hebben meegemaakt. Ouderen komen een praatje
maken, en vissen bij de brug. Hij ziet watertoeristen rommelen bij de brug en
helpt ze, geeft ze aanwijzingen. Hij regelt het onderhoud van de brug en
remmingwerk, hij belt naar een collega als er iets bijzonders is met een schip
of schipper.
De brug is een middel
om zich met de mensen te verbinden en iets voor hen te betekenen.

Ik eindig de parafrase met het letterlijke vervolg uit Van
Dinten, een fragment dat met succes appelleert aan mijn inlevingsvermogen…

Het gaat om wat
je waarneemt en als van waarde herkent: dat je inziet dat je, zonder het te
weten, ten onrechte negeert wat voor anderen van betekenis is. Dat je door
doelen stellen en realisatie ervan ingrijpt in een omgeving. Dat je zonder het
je te realiseren door interventies schade toebrengt aan iets wat je zou willen
beschermen.

Boulevard Of Broken Dreams, of hoe je het ook wilt noemen. Ik
werk als adviseur in de moeilijke onderwijsomgeving. Die omgeving wordt in de
publieke wereld cynisch en agressief bejegend, het werk van adviseurs al in het
kwadraat. De docenten moeten gewoon weer hun taak gaan doen, zegt men. Net als in het verleden zullen er weer interventies komen. Prestatiebeloning is de nieuwste.
Maar politiek, bestuur en adviseurs droegen toen en dragen nu samen de
verantwoordelijkheid uit de slotzin “Dat je zonder het je te realiseren door
interventies schade toebrengt aan iets wat je zou willen beschermen”.

Ik zou zo graag weg willen van het gemopper en het cynisme en terug naar de
verbinding en het vertrouwen. Meer brugwachters!

In andere artikelen in XLane-blogs schreef ik over strange attractors in een omgeving die (wiskundig gezien) chaotisch aan het worden is. Om zo’n attractor kan lokaal zelfordening ontstaan die onder gunstige omstandigheden kan uitvloeien naar een nieuwe ordening van de oorspronkelijke omgeving. De wiskunde is ingewikkeld.

Een geheel ander inzicht, met misschien een vergelijkbaar resultaat, komt voort uit het simuleren van het gedrag van “zwermen”, zoals een vlucht vogels of een school vissen. Zwermen lijken buitengemeen dynamische systemen te zijn die van A naar B weten te geraken, soms met gedoe en omwegen. Trekvogels geraken in de trek echter net zo gemakkelijk van hier naar Afrika alsof ze de vlucht geboekt hadden.

Dit is zo’n zwerm met vogels.

Niet zo verschillend van de school vissen…

Er is geen leider of regisseur, in die zin gaat de parallel met de ordening rond een strange attractor op, en de regels voor de deelnemers — laten we ze collega’s noemen — zijn simpel en weinig in getal.

De meest elementaire verzameling regels voor leden van een (gesimuleerde) zwerm is:

1. Voorkom dat je tegen een collega opbotst (collision avoidance).
2. Stem je snelheid af op die van collega’s om je heen (velocity matching).
3. Probeer op de plaats te komen waar zo veel mogelijk collega’s zijn (flock centering).

De derde regel is het meest krachtig, daar komen de bewegingen uit voort.

Ik heb het resultaat van computerprogrammaatjes gezien, waar — naast de grafische weergave van het resultaat en wat startwaarden — niets meer dan deze 3 regels voor elk zwermlid zijn geprogrammeerd.

<!–
WriteFlash('’);
//–>

Regel 3. kan wel tot “misverstanden” leiden, het grote vliegtuig hieronder werd ten onrechte aangezien voor een concentratie collega’s:

Niet oneerbiedig bedoeld, maar ik zou de stelling aandurven dat de professionals in het onderwijs zich doorgaans aan de eerste twee regels houden (collision avoidance, velocity matching) met soms te veel aandacht voor het bewegen in de richting van de –al dan niet terecht– vermoede concentratie van collega’s (flock centering).

Wat veel erger is: de overheid denkt in toenemende mate flight control in te moeten zetten om de zwerm te beheersen. Dat lijkt me in elk geval een fatale misvatting, bestuurlijk, onderwijskundig en wiskundig (als je in het metaforische model gelooft).

Laatst stonden er weer eens berichten in de krant over hoe wij het zouden moeten doen in ons onderwijs, naar voorbeeld van Finland. Daar hebben ze hoog opgeleide leraren, die veel vertrouwen krijgen. Er is géén Inspectie (wel een nationale klachtenregeling). Jaloers!

Onderstaand fragment viste ik op uit een NRC van 2008. Artikel van Japke-d. Bouma, lees het hier.

Het ging er niet per se om, maar de middenschool die ze in Finland hebben wordt als succesfactor gezien, zie het citaat.

“In die middenschool krijgen alle kinderen, in de leerplichtige leeftijd van 7 tot 16 jaar, zoveel mogelijk hetzelfde onderwijs. Bijna alle kinderen, van alle niveaus, ook die met gedragsproblemen, mentale en geestelijke handicaps, zitten er op dezelfde school en in dezelfde klas. Pas als het echt niet anders kan komen ze in aparte groepen of op aparte scholen terecht.

De middenschool heeft Finland aan de top gebracht op het gebied van onderwijs. Het Finse onderwijs is een voorbeeld voor de wereld. In Nederland gelden basisvorming en middenschool als mislukte ideeën, maar in Finland gaat het wel goed. Dáár halen kinderen een hoog onderwijsniveau, dáár zijn geen problemen.”

Wat mij boeit is wat er mis is gegaan in Nederland. Die middenschool was misschien te politiek waardoor het pedagogisch concept onzichtbaar of onacceptabel werd. In het vervolg van het artikel wordt ook duidelijk dat er steeds meer “Nederlandse problemen”, zoals multiculturiteit, op Finland afkomen en ook niet helder is of hun systeem dat aankan.

Maar waar is bij ons toch het vertrouwen in leraren en de scholen waar ze werken verloren gegaan? Wanneer en waarom?

We kenden in ons land in het onderwijs langdurig een situatie van high trust. Dat is 10 jaar geleden of zo, vlot omgeslagen in lesser trust, en daarna nog sneller overgegaan in low trust. En nu staan we in een situatie van distrust: de overheid wantrouwt haar eigen scholen en haar eigen personeel. En ja, dat wantrouwen is geheel wederkerig.

Er zijn natuurlijk autonome processen die zo’n omslag veroorzaken, maar er zijn volgens mij ook markeerbare momenten. Voor nu noem ik “Schutte” en “Dijsselbloem”.

Ik kom er later op terug, want ik zou zo graag de weg terug naar het vertrouwen willen ontdekken.

De titel van deze bijdrage is van Bill Gates en komt uit een TED-lezing van hem uit 2009. Zie onder.

Gates is tegenwoordig vooral actief in het financieren van goede doelen. Nu eens niet cynisch te interpreteren — de benadering van zijn Stichting is om echt een verschil te maken op basis van serieus wetenschappelijk onderzoek. In zijn TED-presentatie gaat het in de eerste 8 minuten o.a. om het wereldwijd terugdringen van kindersterfte. Tot een van de belangrijkste oorzaken hoort malaria, dat bestrijdbaar is door goede middelen ter beschikking te stellen (klamboe’s voor moeder en kind, maar ook DDT (!)), voorlichting en communicatie te verzorgen en wetenschappelijk onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen te doen. Interessant op zichzelf.

Vanaf 08:20 minuten gaat het over de kwaliteit van onderwijs en over de vraag How do you make a teacher great? Je moet zelf maar naar de video kijken, want er is natuurlijk geen eenduidig antwoord. De Stichting van Gates heeft ook hier serieus onderzoek gedaan, met o.a. als conclusie dat de top 25% van de leraren in staat zijn om een gemiddelde klas per jaar 10% beter te laten presteren. Dit onderzoek laat ook zien dat na 3 jaar duidelijk is dat een goede leraar een goede is, en dat een slechte zich niet of nauwelijks meer verbetert. Dat komt aardig overeen met een gedachte die we als lerarenopleiders destijds, begin jaren 80, hadden over het best haalbare resultaat van een opleiding voor een leraar: een startpotentie om de eerste 5 jaren door te komen. Daarna was je een goede leraar of een dooie leraar… Aandacht voor, en prestatiedruk op, de initiële lerarenopleiding is dus cruciaal.

Het onderzoek van de Gates’ Stichting geeft ook aan dat het behalen van een master door een leraar statistisch gezien een zo goed als onzichtbaar resultaat geeft als het er om gaat een “great teacher” te worden.

Hieronder staat de clip van Gates’ optreden. Zoals gezegd gaat het vanaf minuut 08:20 over onderwijs. [Klik hier als je dit leest op je iPad]

<!–
WriteFlash(‘ ‘);
//–>