XLane-blogs

Een solipsist is iemand die gelooft dat hijzelf het enige is
dat werkelijk bestaat en dat alle andere mensen, en dingen, ja het hele
universum, alleen in zijn verbeelding bestaan en dat ze zullen verdwijnen als
hij ophoudt ze te verbeelden. Ik kan niet ontkennen dat ik deze beschouwing van de werkelijkheid zijn charmes vind hebben.

Een boek van Daniel Kahneman (Thinking, fast and slow) houdt me om veel redenen bezig, onder meer om de verbetering die hij en zijn collega Amos Tversky hebben aangebracht op theorieën over de psychologische waarde, de begeerlijkheid, van geld. Sinds de 18e eeuw wordt dit de utiliteit genoemd, het is een van de bronnen van het utilitarisme. Ook voor de economische theorie is het een belangrijke bouwsteen, waarvan Daniel Bernouilli de legger is. Hij spreekt van ‘morele verwachting’ in contrast met de wiskundige verwachtingswaarde van een uitbetaling. De verbetering van Kahneman cs heeft te maken met het inbouwen van de perceptie van verandering van rijkdom (ipv. de te verwachten rijkdom zelf). Dat leidde tot de prospecttheorie, met drie belangrijke principes:
(a) de morele verwachting is afhankelijk van de keuze van een referentiepunt of adaptatieniveau en niet van absolute waardes;
(b) bij beoordeling van de verwachte “uitbetaling” is er sprake van een verminderende gevoeligheid;
(c) een zeer sterke menselijke drijfveer is de ‘afkeer van verlies’, die in keuzesituaties, dilemma’s, kan leiden tot onverwacht, irrationeel gedrag.

Niet iedereen is blij met het bestaan van een zo geformuleerde ‘ethical calculus‘, maar mij staat vooral die keuze van een referentiepunt aan. Zo word ik weer wat meer baas in eigen verbeelding, toch een beetje solipsist.

Een 100% solipsist treedt op in onderstaand kort verhaal uit 1956 van Fredric Brown. En dan blijkt ook 100% zijn eigen adaptatieniveau te moeten hebben…

Op een dag werd Walter B. Jehovah praktiserend solipsist. In
één week tijd was zijn vrouw weggelopen met een andere man, werd hij ontslagen
uit zijn baan en had hij zijn been gebroken toen hij een zwarte kat achterna
zat om te voorkomen dat die zijn pad zou kruisen.
In het ziekenhuisbed besloot hij overal een eind aan te
maken.
Hij keek uit het raam en staarde omhoog naar de sterren en
wenste dat ze niet meer bestonden en meteen al waren ze er niet meer. Hij
wenste dat alle andere mensen weg waren en toen werd het merkwaardig stil in
het ziekenhuis, zelfs voor een ziekenhuis. Toen kwam de wereld aan de beurt en
hij zweefde in een leegte. Van zijn lichaam maakte hij zich net zo makkelijk
af, en toen nam hij ook de laatste stap door zich zelf weg te wensen.
Er gebeurde niets.
Vreemd, dacht hij – is er dan een grens aan solipsisme?
“Ja”, hoorde hij een stem zeggen. “Wie bent u?”, wilde Walter
weten.
“Ik ben degene die het universum bedacht heeft dat jij zo
juist uit de weg hebt geruimd. En nu jij mijn plaats hebt ingenomen… er klonk
een diepe zucht … kan er eindelijk een einde komen aan mijn bestaan en kan ik
in de vergetelheid raken en alles aan jou overlaten.”
“Maar hoe kan ík
dan ophouden te bestaan?” Want dat was eigenlijk mijn bedoeling, moet je weten. “Ja dat weet ik”, sprak de stem. “Je moet het net zo doen als
ik gedaan heb. Schep een universum. Wacht tot er iemand komt die echt gelooft
wat jij gelooft en alles wil wegdenken. Dan kan jij je terugtrekken en de boel
over geven. Nou, dag hoor!”.

En weg was de stem. Walter B. Jehova was alleen in de leegte
en er was maar één ding dat hij kon doen. Hij schiep hemel en aarde. Hij deed
er zeven dagen over.

Ik keek vandaag naar de documentaire van Coen Verbraak over Emile Roemer in zijn strijd om de politieke macht in het afgelopen half jaar. Ik vind dat Verbraak — als altijd — een integer verhaal heeft gemaakt. Roemer is niet zielig, wel sneu. Ik heb een traan gepinkt, half voor Roemer en half voor mijn eigen familiehistorie die zich bij het kijken opdrong. En voor de associatie met mijn grootvader.

Mijn grootouders van moeders kant waren geëngageerd lid van de SDAP tussen de oorlogen en daarna. In Nieuwe Tonge nog wel, een gereformeerd dorp op Goeree-Overflakkee. Mijn grootvader ging dood, 2 weken voor dat ik geboren werd. Gevonden aan een slootkant — rustig overleden aan een hartstilstand. Jammer dat ik hem niet heb gekend. Mijn grootmoeder overleed toen ik 5 was — ze gingen vroeg in die tijd.

Ik had wel meegekregen dat mijn grootvader prominent was in de partij, maar dat hij jarenlang wethouder was in zijn gemeente voor SDAP en PvdA en in die zin in het harnas is gestorven — dat heeft mijn moeder nooit verteld. Bizar eigenlijk. We hebben het uit haar, historisch gezien beperkte, nalatenschap van krantenknipsels moeten halen: er waren op mijn grootvaders’ begrafenis landelijke kransen en toespraken van de partij, van de VARA, van de NVV en wat al.

Bizar dat ik zo weinig weet over de “echte” geschiedenis van mijn ouders en hun ouders. Vergis je niet: ik ben vanuit trots zeer rood opgevoed (in een nabijgelegen gereformeerd dorp). Mijn ouders waren PvdA tot hun dood (en ze zijn 94 en 95 geworden!). Ze vonden het prachtig dat ik maatschappelijk succesvol werd, maar meer dan eens had ik het gesprek met mijn vader, over dat succes, waarin hij zei “Goed gedaan Cor, maar je zal toch nooit vergeten wie de klassenvijand is?”. (“Ja Pa”).

Ik blijf met vragen. Waarom is mijn grootvader geen held in de familie? Achteraf kan ik reconstrueren dat hij als SDAP’er een feitelijk Berufsverbot had op het eiland — hij was goed beschouwd boerenknecht, maar geen boer heeft hem met zijn politieke achtergrond in dienst willen nemen. Geboycot. Noodgedwongen heeft hij zijn brood als zelfstandig ondernemer, als loonteler, moeten verdienen. Economisch gezien moeilijk, en door omgeving en familie destijds waarschijnlijk onvoldoende op waarde geschat.
In de oorlog was hij zeker OK, maar niet dapper. Mijn vader zat (tamelijk slim verborgen) ondergedoken in zijn eigen huis, waar mijn grootouders logeerden. Uit angst mijn vader te verraden als de druk door de Duitsers werd opgevoerd zijn mijn grootouders naar ander onderkomen vertrokken.
Maar toch: mijn grootvader had een Working Class Hero kunnen zijn (en was het misschien wel tot aan het meest cynische couplet van Lennon: “But you’re still fucking peasants, as far as I can see. A working class hero is something to be.”).

En ja, toen zag ik vanavond Roemer in die documentaire. En ik dacht: prima vent. En daarna dacht ik: precies mijn grootvader… working class heroes to be, heeft de klassenvijand ze toch te pakken.

Marianne en ik waren 12-12-12 op een fundraise bijeenkomst van de Stichting Netwerk Kleine Projecten Bolivia. Zie http://www.snkp.nl/nederlands-index.html

Ze organiseren niet zo vaak wat, 1x per kwartaal of zo, en we gaan daar meestal heen omdat we veel houden van een paar mensen in de omgeving van de stichting. Familie en lieve vrienden, en ach het goede doel…

Vandaag speelde een singer-songwriter. Er was appeltaart en glühwein. En Arnon Grunberg las voor uit eigen werk. Hij was daar grofweg om dezelfde reden als wij, zie zijn blog http://www.arnongrunberg.com/blog/2396-tenderness.

Arnon vond het een licht surrealistische setting, en koos om die reden wellicht voor dito verhalen. Hilarische belevenissen… ruim 10 jaar geleden gebundeld in Amuse Gueule.

Een van de verhalen gaat over zijn belevenissen op Engelse les in New York, in een bont gezelschap van medeleerlingen van allerlei nationaliteiten. De didactiek is ‘We leren Engels door met elkaar te praten’. Als Nederlandse leraren ook maar iets hadden van de directiviteit van Grunbergs’ docent dan stond Nederland weer heel snel in alle top-5 lijstjes.
‘Kennen jullie mensen met ernstige ziektes?’ is een van de vragen. Een jonge vrouw uit Colombia vertelt over haar vriend die door een ongeluk geen benen meer heeft. ‘Heel goed’ zegt de docent, ‘stel een vraag over deze vriend’. Ze wijst een Koreaan aan, die na 2 minuten weet op te brengen ‘Is hij gelukkig?’ De jonge vrouw zegt dat haar vriend gelukkiger is dan vroeger omdat het leven nu veel meer voor hem betekent. Hoe Grunbergiaans wil je het hebben?

Aan het einde van zijn optreden vandaag gaf Arnon gelegenheid om vragen te stellen. Vooral de aanwezige kinderen maakten er gebruik van.
Ik was te laf of te langzaam om het te vragen. “Beste Arnon Grunberg, er schuilt een Koreaan in ieder van ons. Mag ik u daarom vragen of u gelukkig bent?” Ik hoop alsnog op een antwoord, het liefst verdeeld over de komende 4 bijeenkomsten van de Bolivia Stichting… Komt allen!

Je kunt aan de datering van mijn blogjes zien dat ik ongeveer een jaar niets heb toegevoegd. Ik zou graag een ernstig writers’ block opvoeren, maar jammer genoeg voor het menselijk medeleven was er niets serieus aan de hand, dank je wel.

Uit dat jaar heb ik nog wel opvallende dingen overgehouden. Eén ervan is een lezing (!) van Bruce Springsteen in Austin, Texas in maart 2012. De gelegenheid is de SXSW (staat voor “South by South West”, een jaarlijks 10-daags festival / congres over en met muziek, film, interactieve media en gaming).

De gehele lezing is zeer de moeite waard, duurt een klein uur. Ik heb er een fragment uitgehaald van 6 minuten, ergens uit het midden. Zie onder voor de link.

Springsteen praat over de beïnvloeding van zijn werk, zijn inspiratiebronnen. Verrassend genoeg, in elk geval voor mij, gaat het over Eric Burdon & the Animals. Ik ben er mee opgegroeid, in mijn middelbare schooltijd en studietijd. Wie van mijn leeftijd kent niet House of the Rising Sun? Of anders: We’ve gotta get out of this place, Don’t let me be misunderstood, Bring it on home to me, It’s my life, Don’t bring me down en vele andere liedjes? Ik kan nog steeds bijna uit mijn hoofd alles meezingen…

Bruce Springsteen noemt vooral We’ve gotta get out of this place. Het gitaarrifje waar het mee begint (poom, tadahada, poom,…). Hij pelt daarna de tekst af, begeleidt zichzelf op gitaar en concludeert “that’s every song I have ever written” (including the new ones).

Iets verder in de video gaat hij nog dieper in op zijn schatplichtigheid. Hij speelt een melodie uit Don’t let me be misunderstood en laat het regelrecht overgaan in een van zijn eigen songs (ik denk Badlands), en zegt dat het precies hetzelfde rifje is, met een knipoog: “this is how succesful theft is accomplished“.

Hieronder de clip, voor iPad gebruikers: klik hier.

https://youtube.com/watch?v=FVSoilSuXO4%3Ffeature%3Dplayer_detailpage

Heeft Bruce gejat? Nee natuurlijk. Vergelijk het met Paul Verhoeven, een groot kenner van de filmgeschiedenis, die in zijn eigen films achteraf vaak kon constateren dat hij een beroemde scene, shot of cameravoering heeft “geciteerd”. Zie zijn recent verschenen boek “Volgens Verhoeven”.

Ergens in het begin van het fragment heeft Springsteen het over de “full blown class consciousness” van de Animals. Daar sprong naar mij nog wel een vonkje over (mijn vader: “zal je nooit vergeten wie de klassevijand is?”). Dat is misschien een ander artikel op deze blog waard.

Op de TEDx van TU Delft, waar ik vandaag was, werden naast live bijdragen ook highlights op video getoond van bijdragen elders aan TED’s.

Een ervan was die met Sarah Kay. Zij is dichteres en docent ‘spoken word poetry’ in de USA. Zij vertelt onder meer hoe ze — al vanaf haar 14e! — in de Bowery Poetry Club in Manhattan wekelijks optrad met haar gedichten, in samenspraak en strijd met andere “spoken word” dichters. Denk aan de poetry slams zoals we die in NL en in Europa kennen.

Zie het optreden van Sarah via de link onderin deze bijdrage. In het eerste deel spreekt ze in gedicht “B” haar denkbeeldige dochter toe met ‘wijsheden’. Een ervan is: “… there is nothing more beautiful than the way the ocean refuses to stop kissing the shore line, no matter how many times it’s sent away“. Op You Tube staat haar bijdrage, inmiddels bijna 1 miljoen keer bekeken, met ruim 2.300 reacties die het best zijn samen te vatten met “Wow!”. Bekijk de video. Het is heftig, het is Amerikaans, maar inderdaad … het is wow!

Voor mij en Marianne zit er aan de associatie met de poetry slam een persoonlijk element vast. Onze familie zit nogal ingewikkeld in elkaar, laten we zeggen dat we kinderen tot onze familie rekenen die op een of andere manier zijn “aangespoeld”. Een er van is Kira, we kennen haar al zo’n kleine 20 jaar. Wij zijn niet haar grootouders, maar toch beschouwen we haar als een kleindochter — aangespoeld inderdaad.

We zijn ontzettend trots op haar, want Kira is zo’n “spoken word” dichter, en met succes. Al eerder was ze succesvol op diverse poetry slams, zoals Festina Lente. Dit jaar was ze de winnaar van de NK Poetry Slam. Ze mocht naar Parijs, voor de wereldkampioenschappen. Ze heeft optredens op festivals waaronder Lowlands, binnenkort op Crossing Border. En … zo juist heeft ze haar eerste bundel gepubliceerd bij uitgeverij Podium onder de titel “Finse meisjes”.

Ook van Kira zijn er video’s. Meestal onverwacht opgenomen. Daardoor volstrekt niet Amerikaans, en heel verlegen eigenlijk. Wel krachtig… en authentiek.

Het optreden van Sarah Kay staat hieronder, als je dit via een iPad leest, klik hier.

https://youtube.com/watch?v=0snNB1yS3IE%3Frel%3D0

Vandaag, vrijdag 5 oktober, was ik op de TEDx van TU Delft. Uitgenodigd door vrienden van de firma Hutspot — waarvoor dank.

Er waren veel goede, originele en inspirerende bijdragen van technische hotshots, bijv. over het zelfherstellende vermogen van wegenasfalt met toegevoegde ijzerdraadjes (moet je er wel elke 4 jaar een inductiecooker over heen laten rijden…), over de balans van rijdende fietsen (ook als er niemand opzit — en het heeft niets met het vliegwiel effect te maken), over het opwekken van electriciteit met vliegers, over het slim schoonmaken van door plastic vervuilde oceanen, over robots, en nog veel meer.

Te veel nerdies zagen de organisatoren wellicht niet zitten. Er waren muzikale intermezzo’s. En er waren ook bijdragen over softere onderwerpen. Op een tractor naar de Zuidpool! Waarom niet? Het was trouwens een fascinerende bijdrage van ’tractor-girl’ Manon Ossevoort die duidelijk maakte waarom ze het wél had gedaan.
Er was een bloemist uit Delft, Pim van den Akker, die “live” in zijn 18 minuten een kunstwerk maakte met bloemen en attributen, zeg maar. En en passant onthulde dat hij dyslectisch was én kleurenblind. Toch 7 boeken geschreven over zijn onderwerp, die zijn vertaald in 35 talen… Dit is zijn werkstuk (de onderkant had hij al gereed gemaakt voor het begin van zijn optreden)

Een van de wiskundemeisjes (Ionica Smeets) was er, niet zo soft. Zij maakte duidelijk dat (zelfs) een aantoonbare correlatie tussen 2 gegevensreeksen niet noodzakelijk een causaal verband onthult. Een mooi voorbeeld: al vanaf de jaren 60 is er onderzoek geweest waarin het verband gelegd wordt tussen het slapen van jonge kinderen met een lampje aan en het krijgen van bijziendheid op latere leeftijd. Empirisch onderzoek! Trouw zijn alle data verzameld en correlaties uitgerekend. Hier is onmiskenbaar een verband. Ouders! Leg uw kinderen te slapen in het donker, om te voorkomen dat…
Zelfde onderzoek, meer data en een ruimere kijk op causaliteit: het blijkt dat vooral bijziende ouders sneller geneigd zijn om een lampje te laten branden op de slaapkamer van hun jonge kinderen. En bijziendheid is een erfelijke eigenschap…

In het programma waren ook een paar video-vertoningen opgenomen van TED bijdragen van elders. Heel bijzonder was die van Sarah Kay, ook door mijn persoonlijke context — daar maak ik een apart artikel van.

Natuurlijk had ik eerder van Patti Smith gehoord. Podiumbeest, punkprinses, e.d. Ook wel op TV gezien. En wie kent het niet: Because the night! (in een voor mij niet geheel heldere context met Bruce Springsteen)

Vorige week zag ik haar podiumuitvoering van Gloria (oorspronkelijk Them/Van Morrison) in een programma van Leo Blokhuis en Matthijs van Nieuwkerk. Wow. Meteen tig keer teruggespoeld en afgespeeld.

Ik heb nu Outside Society gedownload. Een verzamelaar kennelijk, volgens recensies staan er alleen bekende nummers op, maar de meeste zijn voor mij nieuw. Het voelt een beetje knullig om zo laat bij de les te komen, maar de muziek is fantastisch…

En ja, Gloria en Because the night staan er ook op.

Ons mooie schip, de ms Bluebird, is eind juni in vlammen opgegaan, zie eerder bericht.

Gelukkig kan ik melden dat de bij de verzekering betrokken instanties en personen erg professioneel en adequaat hebben gehandeld. De “dagwaarde” werd op een zeer acceptabel niveau vastgesteld, en er werd niet moeilijk gedaan over bonnetjes voor de verloren gegane inventaris (toch een aanzienlijk bedrag). Eventueel gedoe met de verzekeraar van de loods werd geheel overgenomen door onze verzekeraar — Kuiper Verzekeringen uit Heerenveen. Knap werk, de brand was op 21 juni en op 14 augustus stond de uitkering van de verzekering al op onze bankrekening.

De vergoeding was voldoende om een vergelijkbaar schip te kopen, en zo waar: er was er een te koop, nog wel een zusterschip gebouwd door dezelfde werf.

Toch gaan we niet varend verder, hebben we na lange aarzeling besloten. Het beslissingsmoment waarvoor we, gegeven onze leeftijd, normaal gesproken toch over een jaar of 5 zouden komen te staan werd door de brand abrupt naar voren gehaald. Soit. We stoppen niet met onze licht avontuurlijke vakantiereizen, maar we willen dat voortaan per camper doen.

Het is nog heel vers, nog geen contract getekend, maar we zijn een traject gestart waarbij een camper voor ons wordt gebouwd, als semi-maatwerk zeg maar. Volgend jaar juni klaar. Het chassis is dat van een Mercedes Sprinter 319, de opbouw is een polyester casco dat deels nog aan onze wensen kan worden aangepast. De inbouw is volledig maatwerk, al is het aantal opties uiteraard beperkt door het feit dat we een camper willen waarmee we ook de openbare weg op mogen…

Als het allemaal door gaat, dan gaat onze nieuwe trots, de Fenix die uit de as van de Bluebird oprijst, er ongeveer zo uitzien:

Eerder meldde ik over Kalme Chaos van Sandro Veronesi, toen ik het boek voor de helft gelezen had. Die eerste helft vond ik briljant. Een toevallige, maar dramatische gebeurtenis (het redden van een vrouw van de verdrinkingsdood) valt samen met een persoonlijke gebeurtenis.

Ik schreef er dit over: Dan komt de trigger voor serieuze chaos: ongeveer tegelijkertijd aan het redden van de onbekende vrouw is Lara doodgegaan, aan een gesprongen aorta. Medische hulp mocht niet baten… het was een aangeboren afwijking, een tijdbom.
Pietro besluit om zijn dochter, Claudia, niet meer uit het oog te verliezen. Ongeveer letterlijk. Hij brengt haar naar school en wacht de eerste dag op de pauzes, en het uitgaan van de school. Samen gaan ze naar huis, ze redden zich emotioneel. De volgende dag brengt hij haar weer … en wacht. Ook nu geen terugslag, geen verdriet. Ze redden zich prima, ook al is er de vrees voor die terugslag en voor het verdriet.

Volgende dag zelfde ritueel. Dan besluit Pietro, in een subliem moment van zelfordening, dat hij dit elke dag wil. In elk geval gaat hij niet terug naar zijn werk. Zijn aanwezigheid ordent nu de omgeving.

Ik noemde Pietro de strange attractor, zoals die in de chaos-theorie wordt benoemd als wiskundig fenomeen.

In mijn vakantie las ik het boek uit. Ik blijf bij mijn oordeel dat het een zeer lezenswaardig, hier en daar briljant, boek is. Toch is het 2e deel in mijn ogen zwakker.

Pietro wordt steeds belangrijker voor het bedrijf dat hem doorbetaalt — ondanks zijn semi-permanente verblijf in het parkje bij de school van Claudia. Er is een grote fusie ophanden, en op zeker moment realiteit, en Pietro wordt gevraagd voor een topbaan, die hij weigert.

De beide CEO’s van de gefuseerde bedrijven, die onderling de macht te verdelen hebben, komen bij Pietro voor advies en toenadering. Hij laat ze in hun waarde, die tegelijkertijd betekent dat ze op hun persoonlijke afgrond afstevenen. Of liever gezegd: ze komen bij Pietro hun persoonlijk lijden uitleggen. In Pietro’s woorden: “X of Y is hier gekomen om te lijden, zoals alle anderen, want deze plek trekt pijn aan. Punt uit.” De strange attractor aan het woord…
Omdat Pietro weigert op hun toenaderingen in te gaan verliest hij onherroepelijk zijn baan.

Het boek eindigt mooi kalm. Claudia laat weten graag weer een normaal leven op te pakken, zodat ze ook niet meer gepest wordt op school. Van dat pesten wisten we niet, maar het kan ons als lezer ook niet verbazen, uiteraard. Ze gebruikt het eerder door haar vader Pietro gehanteerde palindroom om omkeerbaarheid te illustreren … en er is ananas irene… in de Nederlandse vertaling.
Uit de film haal ik de Italiaanse variant: i topi non avevano nipoti (‘de muisjes hadden nog geen kleintjes’, zou ik vertalen). Er is een clip op YouTube met het fragment over het palindroom uit het begin van de film:

<!–
WriteFlash('’);
//–>

Veronesi compliceert in de tweede helft van zijn boek nog behoorlijk. Via een tamelijk onwaarschijnlijke wending komen Pietro en de aanvankelijk onbekende vrouw die hij gered heeft met elkaar in contact. Zij blijkt tot het establishment te behoren waar ook zijn bazen bij horen. Van het contact komt het op een nacht tot een vorm van dierlijke sex die beiden eigenlijk niet willen, maar toch niet kunnen vermijden. Ook de scenes met de beide CEO’s worden regressief geduid (jager/prooi e.d.).

De chaostheorie en zijn wetten (!) — hoe onzeker makend wil je het hebben — hebben uiteindelijk schrijver Veronesi niet kunnen behoeden voor wat in mijn ogen de valkuil is: het introduceren van het noodlot, het Lot, als organiserend principe. Want het Lot verschaft orde… en dus betekenis, al is dat een schijnbetekenis.

Kennelijk is de menselijke behoefte om vast te houden aan betekenis ook voor Veronesi zo groot dat hij lot verkiest boven chaos.

In de blogs die ik tot nog toe heb gemaakt was ik erg gefocust
op de chaotische omgeving, de mogelijkheid van zelfordening en de cynische,
vaak op wantrouwen, gebaseerde reacties van omstanders én machthebbers. Als ik recht wil doen aan mijn eigen ontwikkeling van de
afgelopen jaren dan zou ik ook moeten schrijven over betekenisgeving en
verbinding. O zo zachte woorden die toch heel veel met (zelf)ordening te maken
hebben.

Wim van Dinten schreef een paar jaar geleden een van mijn
favoriete boeken: Met gevoel voor realiteit (Over herkennen van betekenis bij
organiseren). Ik heb de Eburon uitgave van 2003, maar ik geloof dat er nieuwere
zijn. Fijn aan dit boek is dat het meerdere leeslinten heeft, je wordt niet
geacht het “lineair” te lezen. Sommige stukken heb ik meermalen gelezen, andere
stukken (nog) niet.

Meer dan eens heb ik Van Dinten’s casus van de brugwachter
gelezen. Hieronder geef ik een parafrase, eigenlijk meer een samenvatting. Met
uitzondering van de laatste alinea die ik wel letterlijk citeer laat ik ook de
context weg.

Een brugwachter van Rijkswaterstaat wordt gevraagd zijn werkplek te
verlaten om bij een andere brug – 5 kilometer verderop – te gaan werken. Hij kan
daar via TV-schermen en afstandsbediening meerdere bruggen bedienen, waaronder
zijn eigen brug.
De man weigert. Hij wil niet weg.
Van Dinten onderzoekt allereerst wat een brugwachter doet,
betekent. Een brugwachter – zegt diens
baas — is iemand die een taak heeft.
Hij kijkt of er een boot aankomt om – indien nodig – de brug te openen binnen
door de dienst bedachte tijden. Hij doet dat zo veilig mogelijk door te kijken
of er mensen zijn die de brug over willen. Hij zet lichten op rood en doet
bomen omlaag. Hij bedient de brug. Als de boot is gepasseerd doet hij de brug
omlaag, de bomen omhoog en zet de lichten op groen.

Voor de brugwachter ziet de wereld er heel anders uit, al
kent hij zijn taak ook. Met het bedienen van de brug regelt hij een locatie…
Hij kent de mensen die passeren. Als het kan wacht hij met het openen van de
brug tot een bekende de brug over is. Hij is met de mensen verbonden en kent
hun patronen: hij weet wanneer mensen de brug moeten passeren. Hij mist
juffrouw Jansen als ze er een dag niet is, hij weet wanneer ze te laat is. Kinderen
groeten hem, en vertellen wat ze hebben meegemaakt. Ouderen komen een praatje
maken, en vissen bij de brug. Hij ziet watertoeristen rommelen bij de brug en
helpt ze, geeft ze aanwijzingen. Hij regelt het onderhoud van de brug en
remmingwerk, hij belt naar een collega als er iets bijzonders is met een schip
of schipper.
De brug is een middel
om zich met de mensen te verbinden en iets voor hen te betekenen.

Ik eindig de parafrase met het letterlijke vervolg uit Van
Dinten, een fragment dat met succes appelleert aan mijn inlevingsvermogen…

Het gaat om wat
je waarneemt en als van waarde herkent: dat je inziet dat je, zonder het te
weten, ten onrechte negeert wat voor anderen van betekenis is. Dat je door
doelen stellen en realisatie ervan ingrijpt in een omgeving. Dat je zonder het
je te realiseren door interventies schade toebrengt aan iets wat je zou willen
beschermen.

Boulevard Of Broken Dreams, of hoe je het ook wilt noemen. Ik
werk als adviseur in de moeilijke onderwijsomgeving. Die omgeving wordt in de
publieke wereld cynisch en agressief bejegend, het werk van adviseurs al in het
kwadraat. De docenten moeten gewoon weer hun taak gaan doen, zegt men. Net als in het verleden zullen er weer interventies komen. Prestatiebeloning is de nieuwste.
Maar politiek, bestuur en adviseurs droegen toen en dragen nu samen de
verantwoordelijkheid uit de slotzin “Dat je zonder het je te realiseren door
interventies schade toebrengt aan iets wat je zou willen beschermen”.

Ik zou zo graag weg willen van het gemopper en het cynisme en terug naar de
verbinding en het vertrouwen. Meer brugwachters!

In andere artikelen in XLane-blogs schreef ik over strange attractors in een omgeving die (wiskundig gezien) chaotisch aan het worden is. Om zo’n attractor kan lokaal zelfordening ontstaan die onder gunstige omstandigheden kan uitvloeien naar een nieuwe ordening van de oorspronkelijke omgeving. De wiskunde is ingewikkeld.

Een geheel ander inzicht, met misschien een vergelijkbaar resultaat, komt voort uit het simuleren van het gedrag van “zwermen”, zoals een vlucht vogels of een school vissen. Zwermen lijken buitengemeen dynamische systemen te zijn die van A naar B weten te geraken, soms met gedoe en omwegen. Trekvogels geraken in de trek echter net zo gemakkelijk van hier naar Afrika alsof ze de vlucht geboekt hadden.

Dit is zo’n zwerm met vogels.

Niet zo verschillend van de school vissen…

Er is geen leider of regisseur, in die zin gaat de parallel met de ordening rond een strange attractor op, en de regels voor de deelnemers — laten we ze collega’s noemen — zijn simpel en weinig in getal.

De meest elementaire verzameling regels voor leden van een (gesimuleerde) zwerm is:

1. Voorkom dat je tegen een collega opbotst (collision avoidance).
2. Stem je snelheid af op die van collega’s om je heen (velocity matching).
3. Probeer op de plaats te komen waar zo veel mogelijk collega’s zijn (flock centering).

De derde regel is het meest krachtig, daar komen de bewegingen uit voort.

Ik heb het resultaat van computerprogrammaatjes gezien, waar — naast de grafische weergave van het resultaat en wat startwaarden — niets meer dan deze 3 regels voor elk zwermlid zijn geprogrammeerd.

<!–
WriteFlash('’);
//–>

Regel 3. kan wel tot “misverstanden” leiden, het grote vliegtuig hieronder werd ten onrechte aangezien voor een concentratie collega’s:

Niet oneerbiedig bedoeld, maar ik zou de stelling aandurven dat de professionals in het onderwijs zich doorgaans aan de eerste twee regels houden (collision avoidance, velocity matching) met soms te veel aandacht voor het bewegen in de richting van de –al dan niet terecht– vermoede concentratie van collega’s (flock centering).

Wat veel erger is: de overheid denkt in toenemende mate flight control in te moeten zetten om de zwerm te beheersen. Dat lijkt me in elk geval een fatale misvatting, bestuurlijk, onderwijskundig en wiskundig (als je in het metaforische model gelooft).

Laatst stonden er weer eens berichten in de krant over hoe wij het zouden moeten doen in ons onderwijs, naar voorbeeld van Finland. Daar hebben ze hoog opgeleide leraren, die veel vertrouwen krijgen. Er is géén Inspectie (wel een nationale klachtenregeling). Jaloers!

Onderstaand fragment viste ik op uit een NRC van 2008. Artikel van Japke-d. Bouma, lees het hier.

Het ging er niet per se om, maar de middenschool die ze in Finland hebben wordt als succesfactor gezien, zie het citaat.

“In die middenschool krijgen alle kinderen, in de leerplichtige leeftijd van 7 tot 16 jaar, zoveel mogelijk hetzelfde onderwijs. Bijna alle kinderen, van alle niveaus, ook die met gedragsproblemen, mentale en geestelijke handicaps, zitten er op dezelfde school en in dezelfde klas. Pas als het echt niet anders kan komen ze in aparte groepen of op aparte scholen terecht.

De middenschool heeft Finland aan de top gebracht op het gebied van onderwijs. Het Finse onderwijs is een voorbeeld voor de wereld. In Nederland gelden basisvorming en middenschool als mislukte ideeën, maar in Finland gaat het wel goed. Dáár halen kinderen een hoog onderwijsniveau, dáár zijn geen problemen.”

Wat mij boeit is wat er mis is gegaan in Nederland. Die middenschool was misschien te politiek waardoor het pedagogisch concept onzichtbaar of onacceptabel werd. In het vervolg van het artikel wordt ook duidelijk dat er steeds meer “Nederlandse problemen”, zoals multiculturiteit, op Finland afkomen en ook niet helder is of hun systeem dat aankan.

Maar waar is bij ons toch het vertrouwen in leraren en de scholen waar ze werken verloren gegaan? Wanneer en waarom?

We kenden in ons land in het onderwijs langdurig een situatie van high trust. Dat is 10 jaar geleden of zo, vlot omgeslagen in lesser trust, en daarna nog sneller overgegaan in low trust. En nu staan we in een situatie van distrust: de overheid wantrouwt haar eigen scholen en haar eigen personeel. En ja, dat wantrouwen is geheel wederkerig.

Er zijn natuurlijk autonome processen die zo’n omslag veroorzaken, maar er zijn volgens mij ook markeerbare momenten. Voor nu noem ik “Schutte” en “Dijsselbloem”.

Ik kom er later op terug, want ik zou zo graag de weg terug naar het vertrouwen willen ontdekken.

Ik lees een boek van Sandro Veronesi, getiteld Kalme Chaos. Ik ben op de helft, maar ik vind het nu al een briljant boek. Prachtig verhaald en geschreven al moet ik het helaas in vertaling lezen.

Het kan bijna niet anders dan dat Veronesi zich in de chaos-theorie heeft verdiept en daar in elk geval het concept “strange attractor” heeft opgepikt. Als je een metafoor voor dit concept zou willen verzinnen dan ben je op voorhand verslagen door Veronesi. Lees het boek… (en mijn korte samenvatting van de eerste helft).

De hoofdfiguur en ik-persoon is Pietro. Hij komt in de rafelranden van een tot dan, op het oog, geordend leven terecht. Goede baan in een internationaal mediabedrijf, goede relatie met Lara. Ze zijn nog niet getrouwd, maar hebben samen dochter Claudia. En trouwplannen voor zeer binnenkort — startpunt in het boek.

Het lijkt alsof het trouwplan het geheel geordende in elkaar doet sodemieteren — mijn observatie, want het boek geeft daarvoor geen clou. Ik trek de parallel met de vlinder in het Andes gebergte die met één slagje van de fragiele vleugels bij ons een orkaan kan veroorzaken, zonder direct causaal verband.

Met Pietro gaat het goed los op het punt dat de chaos gemarkeerd moet worden. Hij en zijn broer zijn op het strand om te surfen. Een vrouw komt in de branding in nood, en in een uiterste inspanning weet Pietro haar te redden. Het is ingewikkelder dan ik hier opschrijf want de vrouw wil wellicht dood, en Pietro beleeft heftige sexuele opwinding bij het aan land brengen van de vrouw die hem later nog parten speelt (de herinnering eraan, niet de vrouw zelf).

Dan komt de trigger voor serieuze chaos: ongeveer tegelijkertijd aan het redden van de onbekende vrouw is Lara doodgegaan, aan een gesprongen aorta. Medische hulp mocht niet baten… het was een aangeboren afwijking, een tijdbom.

Pietro besluit om zijn dochter, Claudia, niet meer uit het oog te verliezen. Ongeveer letterlijk. Hij brengt haar naar school en wacht de eerste dag op de pauzes, en het uitgaan van de school. Samen gaan ze naar huis, ze redden zich emotioneel. De volgende dag brengt hij haar weer … en wacht. Ook nu geen terugslag, geen verdriet. Ze redden zich prima, ook al is er de vrees voor die terugslag en voor het verdriet.

Volgende dag zelfde ritueel. Dan besluit Pietro, in een subliem moment van zelfordening, dat hij dit elke dag wil. In elk geval gaat hij niet terug naar zijn werk. Zijn aanwezigheid ordent nu de omgeving. Het meisje dat de hond uitlaat, de kioskeigenaar die voor koffie zorgt, de wijkagent die al snel er voor zorgt dat zijn vaste parkeerplaatsje bij de school vrij blijft voor hem.

Zijn werk komt nu naar hem. Hij zit daar in zijn leaseauto met telefoon en fax, of in het parkje of in de kiosk, en ontvangt secretaresses met stukken die hij moet tekenen. Er komen collega’s hun eigen leed bij hem neerleggen. En er komen bazen die in een machtstrijd over een overname zijn verwikkeld en bij hem te biecht willen gaan, of zijn advies willen en hem zelfs een hoge baan aanbieden.

Letterlijk is Pietro de strange attractor.

De titel van deze bijdrage is van Bill Gates en komt uit een TED-lezing van hem uit 2009. Zie onder.

Gates is tegenwoordig vooral actief in het financieren van goede doelen. Nu eens niet cynisch te interpreteren — de benadering van zijn Stichting is om echt een verschil te maken op basis van serieus wetenschappelijk onderzoek. In zijn TED-presentatie gaat het in de eerste 8 minuten o.a. om het wereldwijd terugdringen van kindersterfte. Tot een van de belangrijkste oorzaken hoort malaria, dat bestrijdbaar is door goede middelen ter beschikking te stellen (klamboe’s voor moeder en kind, maar ook DDT (!)), voorlichting en communicatie te verzorgen en wetenschappelijk onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen te doen. Interessant op zichzelf.

Vanaf 08:20 minuten gaat het over de kwaliteit van onderwijs en over de vraag How do you make a teacher great? Je moet zelf maar naar de video kijken, want er is natuurlijk geen eenduidig antwoord. De Stichting van Gates heeft ook hier serieus onderzoek gedaan, met o.a. als conclusie dat de top 25% van de leraren in staat zijn om een gemiddelde klas per jaar 10% beter te laten presteren. Dit onderzoek laat ook zien dat na 3 jaar duidelijk is dat een goede leraar een goede is, en dat een slechte zich niet of nauwelijks meer verbetert. Dat komt aardig overeen met een gedachte die we als lerarenopleiders destijds, begin jaren 80, hadden over het best haalbare resultaat van een opleiding voor een leraar: een startpotentie om de eerste 5 jaren door te komen. Daarna was je een goede leraar of een dooie leraar… Aandacht voor, en prestatiedruk op, de initiële lerarenopleiding is dus cruciaal.

Het onderzoek van de Gates’ Stichting geeft ook aan dat het behalen van een master door een leraar statistisch gezien een zo goed als onzichtbaar resultaat geeft als het er om gaat een “great teacher” te worden.

Hieronder staat de clip van Gates’ optreden. Zoals gezegd gaat het vanaf minuut 08:20 over onderwijs. [Klik hier als je dit leest op je iPad]

<!–
WriteFlash(‘ ‘);
//–>

21 juni 2011 was er een grote brand in de loodsen van een watersportbedrijf aan de Plattedijk te Lemmer. Het bericht was op het journaal, en ook op teletekst en nieuwssites. Toen ik het vernam dacht ik — het zal toch niet waar zijn? Er zijn daar meer watersportbedrijven… Wel waar dus. Door allerlei toeval, waaronder mijn Nieuwe ogen, stond onze Rego Pilot 42 binnen bij watersportbedrijf Tacozijl … aan die Plattedijk etc.

Ons prachtige schip ms Bluebird is bij die brand totaal verloren gegaan. Onwaarschijnlijk weinig wat er dan behalve het stalen frame over blijft van zo’n super compleet uitgerust schip — echt een crematie. Zelfs geen gouden vullingen meer te vinden.

Zie onderstaande foto’s. Ons schip lag in de spuitcabine in de meest rechtse loods…

VOOR

NA

Gelukkig hechten Marianne en ik niet erg aan “dingen”. En ook zo’n boot is maar een ding. Er zijn geen persoonlijke ongelukken gebeurd, en er waren ook nauwelijks persoonlijke zaken aan boord die niet vervangbaar zijn.

We zijn adequaat verzekerd, denken we, maar nu gaat het er natuurlijk om de “dagwaarde” vast te stellen. Dat doet een onafhankelijk expert, het is serieus de vraag of we nog financieel in staat zullen zijn een vergelijkbaar schip te kopen. We wachten af of de Bluebird als een Feniks kan verrijzen…

Ruim anderhalf jaar geleden was het al door de opticien geconstateerd: ik had behoorlijk last van “staar”, in verschillende stadia maar wel aan beide ogen. En ik kon daarna zelf wel merken dat het het afgelopen jaar niet bepaald beter was geworden.
Daarom naar de oogkliniek (Oogkliniek Heuvelrug) waar de constatering bevestigd werd. Staaroperaties waren aangewezen. Eerst het rechteroog, een week later het linkeroog. Het is nu klaar, operaties gelukt — nog wel een paar weken wachten voordat zeker is dat er geen complicaties zijn.

Mijn vader had het ook laten doen — toen het nog gevaarlijk was (echt snijden in je oog en zo). Voor zijn laconieke gevoel ging het om het ophalen van 2x een nieuw fietslampje. Zo laconiek ben ik niet… ik vond het eng.

“Staar” vind ik een naar woord, alien. Ik dacht dat het om troebel worden van je hoornvlies ging, maar het gaat om de ooglens zelf. Kort gezegd bestaat die lens uit een omhulsel, het lenszakje, en inhoud. Die inhoud wordt vanaf je 20e of zo troebel(er). Sommige mensen (ruim de helft) krijgen daar last van, zo tussen hun 50e en 70e.

De operatie benut geniale technologie. Na een voorbereiding met allerlei verdovende en pupil verwijdende chemicaliën, die worden gedruppeld, gaat de oogarts aan de slag. Hij werkt onder de microscoop. Onder je ooglid wordt een klein tunneltje gemaakt naar je ooglens, dat wil zeggen naar de inhoud van het lenszakje. Die inhoud wordt in stukjes gesneden, en vervolgens ultrasoon verkruimeld en weggezogen. Dat lenszakje is maar een paar micron dik, maar via de gemaakte opening worden de laatste restjes gestofzuigd en worden van binnenuit de ramen gelapt. Dan wordt via het tunneltje een opgevouwen kunststoflensje in het lenszakje gebracht. Eenmaal daar kan het zich als een parapluutje ontvouwen en zetten. Klaar!

Het duurt ongeveer net zo lang als het vergt om de gang van zaken op te schrijven, zo’n 10 minuten op de OK (na een klein uur druppelen). Daarna kan je zonder verband of oogkapje weg en meteen zien! Verheug je niet al te veel op de eerste dag of dagen: je pupil staat zo wijd open dat er een vliegtuig door heen kan, die druppels hebben nog hun effect, en het lensje moet zich nog echt zetten. Maar daarna… wow! Ik heb in geen 50 jaar zo goed en scherp zicht gehad.

Tom Jonkman van Blikstroom maakte me attent op een aantal interessante TED presentaties.

De onderstaande presentatie is van Eli Pariser op de TED van februari 2011 in Long Beach. Kort en goed verhaalt hij hoe de traditionele, menselijke, “poortwachters” (zeg maar redacties, van kranten e.d.) in de wereld van free flow of information niet zijn verdwenen, hoewel je dat mocht verwachten door de grote beloften van het Web.
Ze zijn echter vervangen door robots, gealgoritmiseerde poortwachters. De plus kant is dat een ieder op maat gesneden persoonlijke info krijgt, ook uit “algemene” zoekmachines als Google, maar de min kant is dat deze info “tailored” is, zonder dat je weet wat er toegesneden is.

Pariser pleit voor het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid door de filter-algoritme bouwers om hun algoritmes inzichtelijk te maken en voor een deel aanpasbaar. Zijn parallel met de verantwoordelijkheid die redacties van traditionele media (kranten) in 1915 genomen hebben, wereldwijd, geeft te denken. Zo is er nog wel een aantal andere cruciale momenten te benoemen…

Pariser’s schrikbeeld van de ultieme verpersoonlijking is het Web dat slechts uit 1 persoon bestaat: YOU! Goed gevoed en geïnformeerd, maar zich volkomen onbewust van alle uitgefilterde informatie waar je misschien ook wel graag kennis van had genomen.

[Klik hier als je dit leest vanaf een iPad]

<!–
WriteFlash(' ‘);
//–>

Soms spreek ik mensen die een weblog bijhouden, op hun eigen website of die van hun bedrijf. Op mijn vraag waarom ze dat doen krijg ik eerlijke antwoorden. Ze willen vooral hun eigen gedachten vasthouden en ordenen. Maar ook foto’s, filmpjes, docjes en links handig bij elkaar zetten. Ze willen dat soms kunnen delen met anderen, ook wel om professionele of commerciële redenen.

En een enkeling hoopt op het wonder dat er zo maar een onbekend iemand langs komt bij je blog, en heel erg geïnteresseerd is in wat je te melden hebt en daar ook nog een eigen reactie aan toe voegt…

Dit is de week dat ik van 2 nieuwe ogen werd voorzien — nou ja, kunststoflensjes vanwege staar. Scherp dat ik nou toch zie! Dit lijkt een goed moment om zelf een blog te starten.

En euh, “onbekend iemand”? Met echte interesse? Je reactie is meer dan welkom.